توسل به محمد (قرآن)آیاتی از قرآن در باره توسل به پیامبر است که اشاره می‌شود. ۱ - توسل به نبی اسلامآیات قرآن توسل به پیامبر را جایز و دارای اثر دانسته و برای آن نیز پیش نیاز‌هایی را لازم میداند. ۱.۱ - تاثیر توسلتاثیر توسل به محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در آمرزش گناهان، از اعتقادات مسلمانان است. سیقول لک المخلفون من الاعراب شغلتنا امولنا واهلونا فاستغفر لنا یقولون بالسنتهم ما لیس فی قلوبهم.. از اعراب بادیه نشین، آنان که از جنگ تخلف کرده‌اند به تو خواهند گفت: دارایی و کسان ما، ما را از جنگ باز داشتند پس برای ما آمرزش بخواه. به زبان چیزی می‌گویند که در دلشان نیست. بگو: اگر خدا برایتان زیانی بخواهد یا سودی بخواهد، چه کسی می‌تواند در برابر خدا آن را دیگرگون کند؟ بلکه اوست که به کارهایتان آگاه است درخواست اعراب متخلف از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای طلب آمرزش و توسل آنان، نشان دهنده این اعتقاد و فرهنگ دینی در میان مسلمانان است که اگر آن حضرت برای آنان استغفار نماید، مستجاب خواهد شد. خدای سبحان در این آیات به رسول گرامی اش خبر داد که اینان به زودی تو را می‌بینند، و از نیامدنشان اعتذار می‌جویند که سرگرم کارهای شخصی و رسیدگی به اهل و به مالها بودیم، و از تو می‌خواهند برایشان طلب مغفرت کنی، ولی خدا آنان را در آنچه می‌گویند تکذیب می‌کند، و تذکر می‌دهد که سبب نیامدنشان، چیزی است غیر از آنچه که اظهار می‌کنند، و آن سوء ظنشان است و خبر می‌دهد که به زودی درخواست می‌کنند تا دوباره به تو بپیوندند و تو نباید بپذیری، چیزی که هست به زودی دعوتشان خواهی کرد به جنگ قومی دیگر، اگر اطاعت کردند که اجری جزیل دارند و گر نه عذابی دردناک در انتظارشان هست. ۱.۲ - توسل متخلفین از عمره به پیامبراعراب متخلف از عمره حدیبیه به محمد صلی الله علیه وآله، برای آمرزش خواهی از خداوند متوسل شدند. سیقول لک المخلفون من الاعراب شغلتنا امولنا واهلونا فاستغفر لنا یقولون بالسنتهم ما لیس فی قلوبهم.. از اعراب بادیه نشین، آنان که از جنگ تخلف کرده‌اند به تو خواهند گفت: دارایی و کسان ما، ما را از جنگ باز داشتند پس برای ما آمرزش بخواه. به زبان چیزی می‌گویند که در دلشان نیست. بگو: اگر خدا برایتان زیانی بخواهد یا سودی بخواهد، چه کسی می‌تواند در برابر خدا آن را دیگرگون کند؟ بلکه اوست که به کارهایتان آگاه است اعراب متخلف، کسانی بودند که از رفتن به عمره حدیبیه به همراه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم خودداری نمودند. ۱.۳ - پرهیز منافقان از توسلمنافقان از توسل به پیامبر صلی الله علیه وآله، برای درخواست آمرزش از خداوند پرهیز داشتند. واذا قیل لهم تعالوا یستغفر لکم رسول الله لووا رءوسهم.. هنگامی که به آنان گفته شود: «بیایید تا رسول خدا برای شما استغفار کند!»، سرهای خود را (از روی استهزا و کبر و غرور) تکان می‌دهند و آنها را می‌بینی که از سخنان تو اعراض کرده و تکبر می‌ورزند! ۱.۴ - توسل بی ثمرتوسل منافقان به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بی اثر خواهد بود. واذا قیل لهم تعالوا یستغفر لکم رسول الله لووا رءوسهم... • سواء علیهم استغفرت لهم‌ام لم تستغفر لهم لن یغفر الله لهم.. هنگامی که به آنان گفته شود: «بیایید تا رسول خدا برای شما استغفار کند!»، سرهای خود را (از روی استهزا و کبر و غرور) تکان می‌دهند و آنها را می‌بینی که از سخنان تو اعراض کرده و تکبر می‌ورزند! • برای آنها تفاوت نمی‌کند، خواه استغفار برایشان کنی یا نکنی، هرگز خداوند آنان را نمی‌بخشد زیرا خداوند قوم فاسق را هدایت نمی‌کند! و به تعبیر دیگر استغفار پیامبر ص علت تامه برای آمرزش نیست، بلکه مقتضی است، و تنها در صورتی اثر می‌گذارد که زمینه مساعد و قابلیت لازم فراهم شود، اگر به راستی آنها توبه کنند و تغییر مسیر دهند و از مرکب کبر و غرور پیاده شوند و سر تسلیم در مقابل حق فرود آورند،استغفار پیامبر صو شفاعت او مسلما مؤثر است، و در غیر این صورت کمترین اثری نخواهد داشت. شبیه همین معنی در آیه ۸۰ سوره توبه نیز آمده است که در باره گروه دیگری از منافقان می‌گوید: استغفر لهم او لا تستغفر لهم ان تستغفر لهم سبعین مرة فلن یغفر الله لهم ذلک بانهم کفروا بالله و رسوله و الله لا یهدی القوم الفاسقین. " چه برای آنها استغفار کنی و چه نکنی، تاثیری ندارد، حتی اگر هفتاد بار برای آنها، استغفار کنی خداوند آنها را نمی‌بخشد، چرا که آنها به خدا و رسولش کافر شدند و خداوند قوم فاسق را هدایت نمی‌کند". ۱.۵ - ثمره توسل گناه کارانآمرزش الهی از راه توسل به محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم شامل حال گناهکاران خواهد شد. وما ارسلنا من رسول الا لیطاع باذن الله ولو انهم اذ ظـلموا انفسهم جاءوک فاستغفروا الله واستغفر لهم الرسول لوجدوا الله توابـا رحیمـا. ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای این که به فرمان خدا، از وی اطاعت شود. و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می‌کردند (و فرمانهای خدا را زیر پا می‌گذاردند)، به نزد تو می‌آمدند و از خدا طلب آمرزش می‌کردند و پیامبر هم برای آنها استغفار می‌کرد خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند. افراد خطاکار باید نخست خود توبه کنند و از راه خطا برگردند، سپس برای قبول توبه خود از استغفار پیامبر صنیز استفاده کنند. بدیهی است پیامبر صآمرزنده گناه نیست، او تنها می‌تواند از خدا طلب آمرزش کند و این آیه پاسخ دندان شکنی است به آنها که این گونه وساطت را انکار می‌کنند (دقت کنید) جالب توجه اینکه قرآن نمی‌گوید: تو برای آنها استغفار کن بلکه می‌گوید " رسول" برای آنها استغفار کند، این تعبیر گویا اشاره به آن است که پیامبر صاز مقام و موقعیتش استفاده کند و برای خطاکاران توبه کننده استغفار نماید. این معنی (تاثیر استغفار پیامبر صبرای مؤمنان) در آیات دیگری از قرآن نیز آمده است مانند آیه ۱۹ سوره محمد و آیه ۵ سوره منافقون و آیه ۱۱۴ سوره توبه که در باره استغفار ابراهیم نسبت به پدرش (عمویش) اشاره می‌کند، و آیات دیگری که نهی از استغفار برای مشرکان می‌کند و مفهومش این است که استغفار برای مؤمنان بی مانع است، و نیز از بعضی از آیات استفاده می‌شود که فرشتگان برای جمعی از مؤمنان خطاکار در پیشگاه خداوند استغفار می‌کنند (سوره غافر آیه ۷ و سوره شوری آیه ۵). خلاصه اینکه آیات زیادی از قرآن مجید حکایت از این معنی می‌کند که پیامبران یا فرشتگان و یا مؤمنان پاکدل می‌توانند برای بعضی از خطاکاران استغفار کنند، و استغفار آنها در پیشگاه خدا اثر دارد، این خود یکی از معانی شفاعت کردن پیامبر و یا فرشتگان و یا مؤمنان پاکدل برای خطاکاران است، ولی همانطور که گفتیم چنین شفاعتی نیازمند به وجود زمینه و شایستگی و آمادگی در خود خطاکاران است. ۱.۶ - مشروعیت توسل به پیامبرتوسل به پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای آمرزش گناهان، امری مشروع است وما ارسلنا من رسول الا لیطاع باذن الله ولو انهم اذ ظـلموا انفسهم جاءوک فاستغفروا الله واستغفر لهم الرسول لوجدوا الله توابـا رحیمـا. . > ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای این که به فرمان خدا، از وی اطاعت شود. و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می‌کردند (و فرمانهای خدا را زیر پا می‌گذاردند)، به نزد تو می‌آمدند و از خدا طلب آمرزش می‌کردند و پیامبر هم برای آنها استغفار می‌کرد خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند. . . واستغفر لذنبک وللمؤمنین والمؤمنـت. پس بدان که معبودی جز «الله» نیست و برای گناه خود و مردان و زنان باایمان استغفار کن! و خداوند محل حرکت و قرارگاه شما را میداند از اینکه خداوند، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را موظف به استغفار برای امت کرده، استفاده می‌شود که اصل وساطت اولیای الهی میان خدا و خلق، امری مجاز است. سیقول لک المخلفون من الاعراب شغلتنا امولنا واهلونا فاستغفر لنا یقولون بالسنتهم ما لیس فی قلوبهم.. از اعراب بادیه نشین، آنان که از جنگ تخلف کرده‌اند به تو خواهند گفت: دارایی و کسان ما، ما را از جنگ باز داشتند پس برای ما آمرزش بخواه. به زبان چیزی می‌گویند که در دلشان نیست. بگو: اگر خدا برایتان زیانی بخواهد یا سودی بخواهد، چه کسی می‌تواند در برابر خدا آن را دیگرگون کند؟ بلکه اوست که به کارهایتان آگاه است یـایها النبی اذا جاءک المؤمنـت یبایعنک... فبایعهن واستغفر لهن الله ان الله غفور رحیم. ای پیامبر! هنگامی که زنان مؤمن نزد تو آیند و با تو بیعت کنند که چیزی را شریک خدا قرار ندهند، دزدی و زنا نکنند، فرزندان خود را نکشند، تهمت و افترایی پیش دست و پای خود نیاورند و در هیچ کار شایسته‌ای مخالفت فرمان تو نکنند، با آنها بیعت کن و برای آنان از درگاه خداوند آمرزش بطلب که خداوند آمرزنده و مهربان است! واذا قیل لهم تعالوا یستغفر لکم رسول الله لووا رءوسهم.. هنگامی که به آنان گفته شود: «بیایید تا رسول خدا برای شما استغفار کند!»، سرهای خود را (از روی استهزا و کبر و غرور) تکان می‌دهند و آنها را می‌بینی که از سخنان تو اعراض کرده و تکبر می‌ورزند! ۱.۷ - توسل آدمآدم علیه‌السّلام به محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و اهل بیت او برای پذیرش توبه اش متوسل شد. فتلقی ءادم من ربه کلمـت فتاب علیه انه هو التواب الرحیم. فتلقی ءادم من ربه کلمـت فتاب علیه انه هو التواب الرحیم. در اینکه" کلمات" و سخنانی را که خدا برای توبه به آدم تعلیم داد چه سخنانی بوده است در میان مفسران گفتگو است. از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل شده است: کلماتی که آدم علیه‌السّلام دریافت نمود، درخواست و توسل به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السّلام برای قبولی توبه اش بود. معروف این است که همان جملات سوره اعراف آیه ۲۳ می‌باشد: قالا ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخاسرین": " گفتند: خداوندا ما بر خود ستم کردیم، اگر تو ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی از زیانکاران خواهیم بود". بعضی گفته‌اند منظور از کلمات، این دعا و نیایش بوده است: اللهم لا اله الا انت سبحانک و بحمدک رب انی ظلمت نفسی فاغفر لی انک خیر الغافرین. اللهم لا اله الا انت سبحانک و بحمدک رب انی ظلمت نفسی فارحمنی انک خیر الراحمین. اللهم لا اله الا انت سبحانک و بحمدک رب انی ظلمت نفسی فتب علی انک انت التواب الرحیم. پروردگارا! معبودی جز تو نیست، پاک و منزهی، تو را ستایش می‌کنم، من به خود ستم کردم مرا ببخش که بهترین بخشندگانی. خداوندا! معبودی جز تو نیست، پاک و منزهی، تو را ستایش می‌کنم، من به خود ستم کردم بر من رحم کن که بهترین رحم کنندگانی. بار الها! معبودی جز تو نیست، پاک و منزهی، تو را حمد می‌گویم، من به خویش ستم کردم، رحمتت را شامل حال من کن و توبه‌ام را بپذیر که تو تواب و رحیمی". این موضوع در روایتی از امام باقر ع نقل شده است. نظیر همین تعبیرات در آیات دیگر قرآن در مورد یونس ع و موسی ع می‌خوانیم، یونس به هنگام در خواست بخشش از خدا می‌گوید: سبحانک انی کنت من الظالمین: " خداوندا منزهی من از کسانی هستم که به خود ستم کرده‌ام". در باره حضرت موسی ع می‌خوانیم: قال رب انی ظلمت نفسی فاغفر لی فغفر له: " گفت: پروردگارا من به خود ستم کردم مرا ببخش و خدا او را بخشید". در روایات متعددی که از طرق اهل بیت ع وارد شده است می‌خوانیم: که مقصود از کلمات تعلیم اسماء بهترین مخلوق خدا یعنی محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین ع بوده است، و آدم با توسل به این کلمات از درگاه خداوند تقاضای بخشش نمود و خدا او را بخشید. این تفسیرهای سه گانه هیچگونه منافاتی با هم ندارد، چرا که ممکن است مجموع این کلمات به آدم، تعلیم شده باشد تا با توجه به حقیقت و عمق باطن آنها انقلاب روحی تمام عیار، برای او حاصل گردیده و خدا او را مشمول لطف و هدایتش قرار دهد. ۲ - پانویس۳ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «توسل به محمد (قرآن)» رده‌های این صفحه : توسل | موضوعات قرآنی
|